გიორგი X
ქართლის მეფე 1600-1606 წლებში. სვიმონ I-ის ძე.
გიორგი X ჯერ კიდევ ბატონიშვილობის დროს ოსმალთა წინააღმდეგ ყველა ბრძოლაში იღებდა მონაწილეობას თავისი სახელოვანი მამის გვერდით. როდესაც სვიმონი ნახიდურთან ოსმალებს შეება, მაშინNგიორგი გორს იცავდა. მამის დატყვევების ამბავი მხოლოდ მეორე დღეს შეიტყო და მტერს დაედევნა, მაგრამ უკვე გვიან იყო. 1600 წელს გიორგი მეფედ ეკურთხა სიონის ტაძარში. ტახტზე ასვლის დღიდან გიორგი მეფემ დაიწყო ზრუნვა დატყვევებული მამის გამოსახსნელად. გიორგის მოციქულებს სულთანმა უზომო გამოსასყიდი მოსთხოვა. გიორგის მეცადინეპბით ქართლში შეუკრებიათ დიდძალი ქონება, მათ შორის საკუთრივ სვიმონის და გიორგის ქონება, აგრეთვე “რაოდენიცა ქართველთA დარბაისელთა ჰქონდათ, ანუ საყდრისა და მონასტრისა იყო” და გაგზავნეს სტამბოლში. სანამ ქართლში გამოსასყიდი განძეულობა შეიკრიბებოდა და სტამბოლამდე ჩაიტანდნენ (ვახუშტის ცნობით, ეს ქონება ჩაუტანია გიორგის ძეს, დავითს), სვიმონი გარდაიცვალა. ჩატანილი ქონებაც ოსმალებმა დაიტოვეს.
გიორგი განაგრძობდა ოსმალებთან ბრძოლას. 1601 წელს ოსმალებს ლორე გამოსტაცა. ლორეს შემოერთებას ქართლისათვის უდიდესი სტრატეგიული მნიშვნელობა ჰქონდა. ამიტომ იყო, რომ ამ პროვინციის საქართველოს ფარგლებში დასაბრუნებლად ალექსანდრე დიდიდან მოყოლებული ყველა ქართველი მეფე იბრძოდა.
1603 წელს შაჰ-აბასმა ოსმალეთთან ახალი ომი წამოიწყო. ერევნის ციხის ალყის დროს ქართლ-კახეთის მეფეები, გიორგი და ალექსანდრე II იხმო. ორივე მეფე ჯარით გამოცხადდა მბრძანებელთან. შაჰის ჯარები ციხეს სამი მხრიდან უტევდნენ, მეოთხე მხარეს კი შაჰმა ქართველები ჩააყენა. “რაჟამს ბრძანა ყაენმან იერიში, მაშინ უმეტესად ყოველთა მოიჭირვეს და გარდავიდდენ გალავნებში და იომეს დიდად, და, სანამდი ყიზილბაშნი შევიდოდეს, ქართველთა აიღეს სიმაგრენი, უჩუენეს ძალი და მოჭირვება ყაენსა და აღიღეს ციხე”.
ერევნის ციხის აღების შემდეგ შაჰმა გიორგის, იმ მოტივით, რომ ერთად ებრძოდნენ საერთო მტერს, ლორეს პროვინცია და დებედას ხეობა გამოსთხოვა. გიორგის წყენა ვერ დაუმალავს: “ველოდი ჯილდოდ შენგან სხუასაცა ქალაქსა სამსახურისათვის მამისა ჩუენისა და ჩემისა, და არა მიხუმასა საზღვართა ჩემთასა”. ცბიერმა შაჰმა ნაყენი ქვეშევრდომის “გულის მოსაგებად” სიუხვე გამოიჩინა: უბოძა გიორგის ხალათი, ძვირფასეულობა, ირანში რამდენიმე სოფელი და 300 თუმანი ჯამაგირი.
შაჰმა ლორე ირანის სახანოდ აქცია, დებედას ხეობაში კი ბორჩალუს თურქმანული ტომები ჩამოასახლა. ლორეს დაკარგვა ქართლის სამეფოს დიდი მარცხი იყო. შაჰმა ქართლს “ალაყაფი მოარღვია და ქვეყნის თავდაცვისუნარიანობა ერთის დაკვრით დაბლა დასცა” (ბერძენიშვილი).
1604 წელს გიორგი მეფე ქართლში დაბრუნდა და თბილისის ციხესა და ახალშენში მდაგარი ოსმალების წინააღმდეგ ბრძოლა წამოიწყო. 1605 წელს გიორგიმ რუსეთში ელჩების გაგზავნაც განიზრახა, მაგრამ ეს ელჩობა ვერ შედგა, წარგზავნილები არაგვის ხეობიდანვე გამობრუნდნენ უკან.
1605 წელს კახეთის უფლისწულმა კონსტანტინემ შაჰის დავალებით საკუთარი მამა და ძმა დახოცა და კახეთის ტახტტი დაიჭირა. კახეთში მრისხანე აჯანყება დაიწყო მამისმკვლელი მეფის წინააღმდეგ. აჯანყებას ქეთევან დედოფალი ჩაუდგა სათავეში. აჯანყებულ კახელებს გიორგი მეფემაც მიაშველა ლაშქარი.
1606 წელს მეჯვრისხევს მყოფი გიორგი მეფე მოულოდნელად გარდაიცვალა. ქართლის ტახტზე მისი ძე, ლუარსაბ II ავიდა, რომელსაც შაჰმა მეფობა თბილისში ყოფნისას დაუმტკიცა.
წყაროები და სამეცნიერო ლიტერატურა:
1. ახალი ქართლის ცხოვრება/ ქართლის ცხოვრება, II,ს. ყაუხჩიშვილის გამოცემა, თბილისი, 1959.
2. ვახუშტი ბაგრატიონი, აღწერა სამეფოსა საქართველოსა/ ქართლის ცხოვრება, IV,ს. ყაუხჩიშვილის გამოცემა, თბილისი, 1973.
3. ნ. ბერძენიშვილი, საქართველოს ისტორიის საკითხები, VI, 1973,
4. გ. ჯამბურია, ირან-ოსმალეთის ახალი ომი და ქართლ-კახეთის სამეფოები, საქ. ისტ. ნარკვ. IV. თბ. 1973.
მოამზადა გულნარა მჭედლიძემ